Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), Υγεία: είναι η ισόρροπη ευεξία σώματος, πνεύματος, ψυχής και κοινωνικής καταστάσεως. Η κοινωνική παράμετρος τοποθετήθηκε στον ορισμό αυτό του Π.Ο.Υ., για να τονίσει την επίδραση της κοινωνικής ανισορροπίας στο σύνολο της υγείας.
Αν και δεν υπάρχει σαφής ορισμός της έννοιας ψυχική υγεία, θα μπορούσαμε να πούμε απλά ότι αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να χαίρεται τη ζωή, να επιτυγχάνει μια ισορροπία ανάμεσα στις δραστηριότητές του και να διαχειρίζεται αποτελεσματικά το στρες.
Όταν έχουμε ψυχική υγεία, είμαστε σε θέση να παίρνουμε σωστές αποφάσεις, ανταποκρινόμαστε ικανοποιητικά στις απαιτήσεις της ζωής μας, έχουμε καλή επικοινωνία με τους άλλους, καλές ανθρώπινες σχέσεις, αντιμετωπίζουμε με ρεαλισμό και ψυχραιμία τις δυσκολίες της καθημερινότητας, φροντίζουμε τον εαυτό μας σωματικά και συναισθηματικά, φερόμαστε στους άλλους όπως αρμόζει, είμαστε αποτελεσματικοί στο ρόλο του γονέα.
Για να χτίσει το παιδί την προσωπικότητα του έχει ανάγκη προτύπων απλών καθημερινών, χειροπιαστών. Άρα καταλυτικό ρόλο στην ηλικία αυτή παίζει το πρότυπο του γονέα και του δασκάλου. Για να οικοδομήσει ο νέος την προσωπικότητα του χρειάζεται ιδανικά και αυτά είναι αγάπη, η ειλικρίνεια, η εντιμότητα, η έφεση για παραγωγική εργασία. Αυτά θα τα πάρει μέσα από μια αρμονική λειτουργούσα οικογένεια και ένα αντιαυταρχικό και ήρεμο, γεμάτο αγάπη, οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον.
Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι λόγια ή διδαχές, χωρίς αντίκρισμα, δεν έχουν καμία σημασία αλλά μετρά, κυρίως το ζωντανό παράδειγμα ήθους, που εκπέμπει, προς το παιδί, ο γονιός, ο δάσκαλος, και οι άλλοι. Κοινωνικοί παράγοντες και φορείς, που διαμορφώνουν χαρακτήρες και συνειδήσεις. Αν το παιδί βρεθεί αντιμέτωπο με ένα νοσηρό, καταπιεστικό ή αυταρχικό οικογενειακό ή σχολικό περιβάλλον, του ανοίγονται δύο αδιέξοδοι δρόμοι μπροστά του: Ή να υποταχθεί ή να αντιδράσει.
Η Πρόληψη και ο ρόλος της οικογένειας
Η επιστήμη έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η προσωπικότητα του ατόμου και η ψυχική του υγεία διαμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό, στα πρώτα (5) χρόνια της ζωής. Τονίζεται η ιδιαίτερη σημασία των πρώιμων εμπειριών και βιωμάτων του ατόμου, του πρώτου περιβάλλοντος. Οπότε αναγκαστικά στρεφόμαστε προς το πρώτο και βασικό περιβάλλον ανάπτυξης του ατόμου, που είναι η οικογένεια.
Η οικογένεια αποτελεί τον πιο σημαντικό φορέα ανατροφής του παιδιού, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι στα πρώτα χρόνια της ζωής όπου θεμελιώνεται η προσωπικότητα του ατόμου, οι γονείς είναι σχεδόν οι αποκλειστικοί παιδαγωγοί των παιδιών τους. Εδώ, λοιπόν, παρουσιάζεται η ανάγκη της πρόληψης της ψυχικής υγείας του αναπτυσσόμενου ατόμου, με κύριο στόχο να διαμορφωθεί μια προσωπικότητα ανθρώπου θετική, συγκροτημένη, δυνατή, που πιστεύει στον εαυτό του, στις ικανότητές του, στην αξία του, που αγαπά τη ζωή και αγωνίζεται για την κατάκτησή της, αντιμετωπίζοντας υπεύθυνα τα μικρότερα ή μεγαλύτερα προβλήματα που παρουσιάζει. Ενός ανθρώπου που θα έχει κριτική σκέψη, δύναμη επιλογών, δύναμη να αρνηθεί το δρόμο των ναρκωτικών ή άλλων επικίνδυνων συμπεριφορών.
Επί της ουσίας όμως, για να ανταποκριθεί στο δύσκολο έργο του, ο γονέας χρειάζεται γνώσεις, βοήθεια επιστημονική και υποστήριξη. Το ερώτημα που τίθεται είναι πως μπορούμε να βοηθήσουμε επί της ουσίας τους γονείς να νιώσουν περισσότερο επαρκείς στην άσκηση του γονικού ρόλου, μέσα από την παροχή γνώσεων, την πληροφόρηση αλλά και την απαραίτητη ψυχολογική στήριξη.
Πρόληψη
1. Το παιδί σας πρέπει να έρχεται στη ζωή όταν είναι επιθυμητό, όταν ως γονείς είστε έτοιμοι να δημιουργήσετε ζεστή ατμόσφαιρα και θετικές σχέσεις μαζί του. Διαφορετικά αισθάνεται ανασφάλεια, εγκατάλειψη και τα πρώτα στοιχεία ψυχικών διαταραχών αρχίζουν να διαμορφώνονται.
2. Συνηθίστε το παιδί σας από νωρίς στις μικρές ευθύνες του, αργότερα στις μεγαλύτερες. Μην το υπερπροστατεύετε, μην το δικαιολογείτε πάντα. Δίνετε του όμως τις ευκαιρίες για συζήτηση, μάθετε να το ακούτε, διατηρείτε το διάλογο μαζί του.
3. Παραδεχτείτε το παιδί σας όπως είναι: περισσότερο ή λιγότερο έξυπνο, δραστήριο ή όχι, καλοφτιαγμένο ή άσχημο, κοντό, παχύ, ψηλό, αγόρι ή κορίτσι κ.α. Μην το ταπεινώνετε, μην κάνετε μόνιμα συγκρίσεις με άλλα παιδιά ή με τον εαυτό σας. Καθένας έχει την αξία του. Βοηθήστε το να τη βρει.
4. Ενισχύετε πάντα την εμπιστοσύνη του παιδιού στον εαυτό του, την αυτοεκτίμηση. Επαινέστε το, ενθαρρύνετε κάθε πρωτοβουλία του, βοηθήστε το να κρίνει, να αναζητά σε κάθε πρόβλημα τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία του, να παίρνει θέση. Σταυροδρόμια υπάρχουν πολλά στη ζωή. Μην το αφήνετε να αποκτήσει την πείρα επιλογών, για πρώτη φορά, μπροστά στο σταυροδρόμι των ναρκωτικών.
5. Η προεφηβεία-εφηβεία είναι μια φάση γεμάτη προβληματισμούς. Οι σχέσεις σας με το παιδί σας δοκιμάζονται. Κρατήστε την ισορροπία με κατανόηση και διάλογο. Οι έφηβοι σας χρειάζονται, αλλά σύμφωνα με έκφραση τους «δίπλα και όχι από πάνω». Θέλουν συνεργασία, όχι εξουσία.
6. Διαμορφώνετε τα σχέδια σας για το παιδί με βάση αυτό που είναι και όχι αυτό που θα «θέλατε» να είναι. Μην υπερτιμάτε τις δυνάμεις του, τη νοημοσύνη του, στις σπουδές του, στην εκλογή επαγγέλματος.
7. Μην αποξενώνεται το παιδί σας από τους φίλους, από τις διάφορες ομάδες, πολιτιστικές, αθλητικές κ.α. Μην το καθηλώνετε στην ακινησία της καρέκλας και των πολλών μαθημάτων που δεν αφήνουν ελεύθερο χρόνο. Η ομαδική ευθύνη είναι κίνητρο για δράση, για δημιουργία.
8. Μην κρύβετε από το παιδί σας τις δυσκολίες σας, οικονομικές, κοινωνικές, επαγγελματικές, ψυχολογικές, χωρίς όμως να τις δραματοποιείτε. Το παιδί εκτιμά περισσότερο το γονέα που παλεύει, από εκείνον που του προσφέρει έτοιμη, άνετη ζωή.
9. Είναι ανάγκη να υπάρχει συνεννόηση στην οικογένεια, παραδοχή ανάμεσα στους συζύγους. Αν δεν γίνεται, το διαζύγιο δεν είναι τραυματικό για το παιδί, όταν οι χειρισμοί είναι πολιτισμένοι και αξιοπρεπείς.
10. Περάστε στα παιδιά σας ιδανικά, όσο και αν αυτά ταλαιπωρούνται στην εποχή μας. Μην τα συνηθίζετε μόνο στην έγνοια του «εαυτού», είναι βαρύ φορτίο που τελικά καταρρέει. Τα πλατύτερα ιδανικά ανοίγουν ορίζοντες και θεμελιώνουν την αισιοδοξία και την αγωνιστική διάθεση για ζωή.
*Η Αντωνία Κ. Φούσκα είναι επιστημονικά υπεύθυνη στη Μονάδα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, Β.Ν.Υ. Οικοτροφείο «Κυβέλη», ΑΜΚΕ «ΚΛΙΜΑΚΑ»
