Το Δωδεκαήμερο των εορτών. Τα έθιμα των Χριστουγέννων στις  Αχαρνές

Της Δρ. Ειρήνης Κουμπούρη*

Τα   ήθη  και  τα  έθιμα  αποτελούν  ένα  χαρακτηριστικό  κομμάτι της  παράδοσης  και  γέννημα  του   κάθε  τόπου. Μαρτυρούν τις  συνθήκες, μέσα στις  οποίες  ζυμώθηκαν, τις  λύπες  και  τις  χαρές  των  ανθρώπων, τους  φόβους  και  τις  προσδοκίες  τους. Όσοι  είχαμε την  τύχη  να  γίνουμε  κοινωνοί   των  εθίμων  από  τους  γηραιότερους,  τώρα  τα  θυμόμαστε με  μια γλυκιά νοσταλγία, όταν  δούμε  σε κάποιο  πάγκο  να  πωλείται  η  πατροπαράδοτη  «μπόσκα» (αγριοκρεμμύδα) ή όταν  ακούμε  τη  φράση  «ήπιε  το  αμίλητο  νερό»…..

Ας  περιηγηθούμε   λοιπόν  για  λίγο   στα παλιά  χρόνια  εκείνα, που  οι  αυλόπορτες  ήταν  ανοιχτές  και  τα  πεζούλια φρεσκοασβεστωμένα….

Όλες τις μέρες των γιορτών, από τα Χριστούγεννα μέχρι και των Φώτων, οι νοικοκυρές απαγορευόταν να πλύνουν ρούχα, να ράψουν, να πλέξουν ή να κεντήσουν, γιατί  ήταν μέρες  άγιες,  αφιερωμένες  στο  Θεό. Την Παραμονή των Χριστουγέννων, οι νοικοκυρές έφτιαχναν τα γλυκά (μελομακάρονα, τηγανίτες και αργότερα και κουραμπιέδες  και  δίπλες). Έφτιαχναν επίσης και το Χριστόψωμο. Ζύμωναν το ψωμί, το άφηναν να φουσκώσει και μετά με το ίδιο το ζυμάρι, το κεντούσαν, φτιάχνοντας το σχήμα του Σταυρού.

Την παραμονή, πήγαιναν οπωσδήποτε στο νεκροταφείο, άναβαν τα καντήλια, έβαζαν λουλούδια στους τάφους των συγγενών και έκαναν τρισάγιο. Τα παιδιά από πολύ νωρίς έτρεχαν στις γειτονιές και έλεγαν τα κάλαντα:

Καλήν εσπέραν άρχοντες, κι αν εί – κι αν είναι ο ορισμός σας

Χριστού τη θεία γέννηση, να μπω – να μπω στ’ αρχοντικό σας

Χριστός γεννάται σήμερον, εν Βη – εν Βηθλεέμ τη πόλει

οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει- χαίρει η φύσις όλη

Σ’ αυτό το σπίτι που’ ρθαμε, πέτρα – πέτρα να μη ραΐσει

κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χίλια – χίλια χρόνια να ζήσει

Χρόνια Πολλά ! !

Οι νοικοκυρές τα φίλευαν μήλα, ρόδια, πορτοκάλια ή και ξηρούς καρπούς. Τα παιδιά κρατούσαν στο χέρι ένα τρίγωνο και ένα ντέφι, που τα είχαν φτιάξει μόνα τους.

Κάτι στο οποίο πίστευαν οι Μενιδιάτες, ήταν οι καλικάντζαροι. Οι καλικάντζαροι ήταν δημιουργήματα της φαντασίας του λαού και έλεγαν πως ήταν υπερφυσικά πλάσματα, πολύ άσχημα, σκούρου χρώματος, με ουρά, μυτερή μύτη και αυτιά, τα οποία όμως, παρά το γεγονός ότι έκαναν πολλές ζημιές στα σπίτια, δεν πείραζαν τους ανθρώπους. Πίστευαν ότι κατέβαιναν την παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς από την καμινάδα του τζακιού και έτρωγαν τα γλυκά που είχαν φτιάξει οι νοικοκυρές.

Για να μην μπουν οι καλικάντζαροι στα σπίτια, οι άνθρωποι κράταγαν αναμμένο το τζάκι, όλο το βράδυ. Ειδικά όμως την παραμονή των Χριστουγέννων, οι Μενιδιάτες έβαζαν ένα χοντρό κούτσουρο στο τζάκι, να καίει όλη τη νύχτα, όχι μόνο για να διώξουν τους καλικάντζαρους αλλά και για να ζεσταθεί ο νεογέννητος Χριστός. Στις 12 το βράδυ, έλεγαν ότι άνοιγαν οι ουρανοί, για να γιορτάσουν τη γέννηση του Χριστού και αν έκανες μια ευχή, εκείνη την ώρα, πραγματοποιούνταν.

Στις 5 τα ξημερώματα, ανήμερα τα Χριστούγεννα, οι καμπάνες ηχούσαν χαρμόσυνα και οι Μενιδιάτες έβαζαν την καλή τους φορεσιά και πήγαιναν όλοι μαζί στην Εκκλησία. Κοινωνούσαν και μετά γύριζαν στο σπίτι, όπου άρχιζαν τις ετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι, στο  οποίο  συνήθως  μαζεύονταν  οι  κοντινοί  συγγενείς  ή  οι  συμπέθεροι. Το μεσημέρι κάθονταν όλοι μαζί στο τραπέζι, όπου ο άντρας της οικογένειας,  ο  κύρης, έκοβε το Χριστόψωμο, αφού  πρώτα  το  σταύρωνε  τρεις  φορές  με  το  μαχαίρι.

Ύστερα έτρωγαν  κρέας  ψητό   ή   σούπα  από  την  πουλάδα  και μετά τα παραδοσιακά γλυκά. Το απόγευμα, πήγαιναν στα συγγενικά σπίτια για να ευχηθούν Χρόνια Πολλά.(Μότ ε σσούμε,  στα  αρβανίτικα,  που  μιλούσαν  οι  Μενιδιάτες).

• Η Δρ. Ειρήνης Κουμπούρη είναι Εκπαιδευτικός, M.Ed